Agricultural Drone Subsidy: आजच्या बदलत्या काळात शेती करण हे केवळ शारीरिक कष्टांच काम राहिलेल नाही, तर तांत्रिक प्रगतीच्या साहाय्याने शेतकऱ्याला नवनवीन साधनांचा स्वीकार करावा लागत आहे. मजुरांच्या कमतरतेमुळे आणि दिवसेंदिवस वाढणाऱ्या मजुरीच्या दरांमुळे शेती करणे आव्हानात्मक होत आहे. याच पार्श्वभूमीवर, ड्रोनच्या मदतीने शेती औषधांची फवारणी करण, ही एक प्रभावी आणि किफायतशीर पद्धत म्हणून पुढे आली आहे, जी शेतकऱ्यांसाठी नवा दिलासा ठरू शकते.
मजुरांची कमतरता आणि पारंपरिक पद्धतींची मर्यादा
खरीप आणि रब्बी हंगामात कामगार मिळण अधिकच कठीण होत. यामुळे पेरणी, फवारणी आणि कापणीसारखी वेळेवर करावी लागणारी महत्त्वाची काम लांबणीवर जातात. मजुरांचे वेतन वाढत चालल्यामुळे शेतकऱ्यांचा आर्थिक भार वाढतो. औषध फवारणी योग्य वेळी न झाल्यास कीड आणि बुरशीमुळे पिकांचं मोठ नुकसान होण्याची शक्यता असते. पारंपरिक पद्धतीने फवारणी करताना केवळ वेळ लागत नाही, तर कामगारांचे आरोग्यही धोक्यात येते, कारण त्यांना थेट रसायनांच्या संपर्कात याव लागत.
ड्रोनच्या वापराचे ठळक फायदे
ड्रोन तंत्रज्ञानाने या अडचणींवर प्रभावी मार्ग उपलब्ध करून दिला आहे. यामुळे वेळेची आणि पैशांची मोठी बचत होते. उदाहरणार्थ, पारंपरिक पद्धतीने एका एकर क्षेत्रावर फवारणी करण्यासाठी अनेक तास लागतात, परंतु ड्रोनच्या सहाय्याने हेच काम अवघ्या तीस मिनिटांत पूर्ण करता येत. औषध फवारणी करताना ड्रोनमधील आधुनिक प्रणालीमुळे औषध सर्व झाडांवर समप्रमाणात पडते. त्यामुळे औषधाचा अचूक परिणाम होतो.
खर्चाच्या बाबतीतही ड्रोनचा उपयोग फायद्याचा ठरतो. एका एकर क्षेत्रावर ड्रोनद्वारे फवारणी करण्यासाठी सुमारे ६०० रुपये इतका खर्च येतो, जो पारंपरिक पद्धतीच्या तुलनेत खूप कमी आहे. शिवाय, शेतकऱ्यांना आणि त्यांच्या कामगारांना रसायनांच्या थेट संपर्कात यावं लागत नसल्याने त्यांचे आरोग्यही सुरक्षित राहत.
विविध पिकांमध्ये यशस्वी वापर
ड्रोन तंत्रज्ञानाचा उपयोग अनेक पिकांमध्ये परिणामकारक ठरत आहे. गहू, भात, ज्वारी आणि बाजरी यांसारख्या तृणधान्य पिकांमध्ये याचा उत्तम परिणाम दिसून आला आहे. हरभरा, मूग, उडीद आणि सोयाबीन यांसारख्या डाळींच्या पिकांमध्येही हे तंत्रज्ञान प्रभावी ठरत आहे. ऊस, कापूस, भुईमूग यांसारख्या नगदी पिकांमध्ये ड्रोनचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. फळबागांमध्ये, विशेषतः आंबा, संत्रा आणि द्राक्ष यामध्येही हे यंत्र उपयुक्त ठरत आहे. टोमॅटो, मिरची, कांदा यांसारख्या भाजीपाला पिकांमध्येही ड्रोनचा यशस्वी उपयोग पाहायला मिळतो.
विशेष म्हणजे ऊसासारख्या उंच वाढणाऱ्या पिकांमध्ये पारंपरिक पद्धतीने फवारणी करताना औषध झाडाच्या वरच्या भागापर्यंत पोहोचत नाही. मात्र ड्रोनच्या साहाय्याने झाडाच्या प्रत्येक भागावर औषध समानपणे फवारले जाते.
ड्रोनची तांत्रिक वैशिष्ट्ये
- औषध साठवण क्षमता: सुमारे १० लिटर
- दिवसभरात कामाचं क्षेत्र: १५ ते २० एकर
- GPS आधारित अचूक फवारणी
- रिमोटद्वारे ऑपरेट करण्याची सुविधा
आधुनिक कृषी ड्रोनमध्ये सुमारे १० लिटर औषध साठवण्याची क्षमता असते. दिवसाला हे ड्रोन १५ ते २० एकर पर्यंतच्या क्षेत्रावर फवारणी करू शकतात. GPS च्या सहाय्याने अत्यंत अचूक फवारणी करता येते. याशिवाय, हे ड्रोन रिमोट कंट्रोलद्वारे सहजपणे ऑपरेट करता येतात, त्यामुळे शेतकऱ्याला थेट सहभागी होण्याची गरज नसते.
सरकारकडून मिळणारे अनुदान – Agricultural Drone Subsidy
शेतकऱ्यांना ड्रोन खरेदीसाठी केंद्र सरकारकडून अनुदान (Agricultural Drone Subsidy) दिल जात. सामान्य शेतकऱ्यांना ४०% पर्यंत आणि कृषी पदवीधरांना ५०% पर्यंत अनुदान मिळत. ड्रोनची एकूण किंमत ६ ते ९ लाख रुपये दरम्यान असते. एकट्या शेतकऱ्याला हा खर्च जड जाऊ शकतो, मात्र शेतकरी गट, सहकारी संस्था किंवा कृषी सेवा केंद्र एकत्र येऊन ड्रोन खरेदी केल्यास हा खर्च वाटून घेता येतो.
प्रादेशिक यशकथा
सांगली आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांमध्ये या तंत्रज्ञानाचा वापर लक्षणीय प्रमाणात होत आहे. सध्या या भागात ५० हून अधिक ड्रोन शेतांमध्ये फवारणीसाठी वापरले जात आहेत. अनेक शेतकरी हे ड्रोन भाड्याने घेऊन त्यांचा उपयोग करत आहेत. त्यांच्या अनुभवातून समोर आले आहे की पिकांची गुणवत्ता लक्षणीयरीत्या सुधारली असून उत्पादनात वाढ आणि खर्चात घट झाली आहे.
भविष्यातील संभाव्यता
ड्रोनचा वापर केवळ औषध फवारणीपुरता मर्यादित नसून, त्याचा उपयोग अनेक प्रकारच्या शेती कामांमध्ये करता येईल. मोठ्या क्षेत्रात बियाण्यांची पेरणी करणे, खताच अचूक वितरण, पिकांच नियमित निरीक्षण करणे, मातीतील आर्द्रतेच मोजमाप करणे आणि नैसर्गिक आपत्तींनंतर नुकसानाचे मूल्यांकन करणे अशा विविध कामांमध्ये हे यंत्र उपयुक्त ठरू शकते.
पर्यावरणपूरक शेतीकडे वाटचाल
ड्रोनचा वापर केवळ आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर नाही, तर पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही लाभदायक आहे. अचूक फवारणीमुळे औषधांचा वापर कमी प्रमाणात होतो. याशिवाय, पारंपरिक यंत्रांमुळे होणाऱ्या जमिनीच्या धूप किंवा नुकसानापासून मातीचं संरक्षण होत. आवश्यकतेनुसार योग्य प्रमाणात पाण्याचा वापर केल्याने पाण्याचीही बचत होते.
काही मर्यादा आणि अडचणी
ड्रोन शेतीत क्रांती घडवत असले तरी काही अडचणी आजही आहेत. सुरुवातीला गुंतवणुकीसाठी मोठी रक्कम आवश्यक असते. ड्रोन ऑपरेट करण्यासाठी तांत्रिक प्रशिक्षणाची गरज असते. नियमित देखभाल आणि सर्व्हिसिंगसाठी खर्च करावा लागतो. शिवाय, हवामान प्रतिकूल असल्यास, उदा. पावसाळ्यात किंवा जोरदार वाऱ्याच्या परिस्थितीत ड्रोनचा वापर मर्यादित होतो.
ड्रोन तंत्रज्ञान हे आजच्या काळात शेतीतील एक क्रांतिकारी साधन ठरत आहे. यामुळे शेती अधिक कार्यक्षम, सुरक्षित आणि फायदेशीर बनू शकते. सरकारी अनुदानामुळे (Agricultural Drone Subsidy) हे तंत्रज्ञान आता लहान शेतकऱ्यांनाही उपलब्ध होत आहे. मात्र, त्याचा पुरेपूर लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी योग्य प्रशिक्षण घ्याव, तांत्रिक सहकार्य स्वीकाराव आणि आधुनिक शेतीकडे सजगपणे वाटचाल करावी, हीच काळाची गरज आहे.
महत्वाची सूचना: या लेखात दिलेली माहिती विविध ऑनलाइन स्रोतांवरून घेतलेली आहे, वाचकांना विनंती आहे की, कोणत्याही निर्णयापूर्वी योग्य ती तपासणी करावी आणि सावधगिरी बाळगावी. अधिक माहितीसाठी www.agriwelfare.gov.in या अधिकृत वेबसाईट ला भेट द्या. कोणतेही महत्वाचे निर्णय घेण्यापूर्वी संबंधित शासकीय कार्यालयाकडे संपर्क करणे योग्य ठरेल.
